Οι εικόνα που έχουν οι πολίτες για το κράτος και την κοινωνία καθώς και οι προβληματισμοί για το παρόν και το μέλλον της εργασίας, αποτυπώνονται στο 2ο μέρος της έρευνας που πραγματοποίησε η διαΝΕΟσις (το πρώτο μέρος διαβάστε το ΕΔΩ), με τίτλο “Τι Πιστεύουν οι Έλληνες”.
Μετά από δύο χρόνια πανδημίας, οι Έλληνες φαίνεται ότι έχουν αλλάξει ελαφρώς τη στάση τους απέναντι στο κράτος και τον ρόλο του στη λειτουργία της οικονομίας. Τον Δεκέμβριο του 2019 σχεδόν 6 στους 10 Έλληνες (58,2%) συμφωνούσαν πως “το κράτος επεμβαίνει υπερβολικά και δεν επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα της οικονομίας να δημιουργήσει πλούτο και θέσεις εργασίας”, ενώ περίπου 1 στους 3 (37,4%) είχε την άποψη πως “το κράτος δεν επεμβαίνει αρκετά και επιτρέπει στον ιδιωτικό τομέα να δρα ανεξέλεγκτα”. Σήμερα, μετά από τις άμεσες και μεγάλες παρεμβάσεις του κράτους για τη στήριξη της οικονομικής δραστηριότητας και την ελάττωση των επιπτώσεων της πανδημίας, βρίσκουμε τις απόψεις αυτές απόλυτα μοιρασμένες (45,4% και τα δύο).
Ωστόσο, η στροφή που παρατηρήθηκε στα μέσα της προηγούμενης δεκαετίας ως προς το δίπολο υψηλή φορολογία/ισχυρό κράτος πρόνοιας εξακολουθεί να παραμένει: μόνο 1 στους 3 Έλληνες πιστεύει ότι “πρέπει να υπάρχει υψηλή φορολογία και ισχυρό κράτος πρόνοιας για όλους”. Η πλειοψηφία των Ελλήνων εξακολουθούν να προτιμούν χαμηλή φορολογία έναντι ενός ισχυρού κράτους πρόνοιας -κι αυτό είναι κάτι που ισχύει σε όλες τις έρευνες που έχουμε κάνει από τον Νοέμβριο του 2015 και μετά. Παράλληλα, βέβαια, αξίζει να θυμηθούμε πως όταν στο πρώτο μέρος αυτής της έρευνας, την ίδια περίοδο, ρωτήσαμε “ποια από τις παρακάτω χώρες έχει το καλύτερο μοντέλο διακυβέρνησης”, οι μισοί Έλληνες (49,9%) επέλεξαν την απάντηση “η Σουηδία”. Μια χώρα με πολύ υψηλή φορολογία και ισχυρό κράτος πρόνοιας ήταν η πρώτη τους επιλογή, με πολύ μεγάλη διαφορά από τις επόμενες.
Κατά τα άλλα, οι πολίτες θεωρούν ότι οι τρεις σημαντικότεροι παράγοντες που επηρεάζουν την οικονομική ανάπτυξη είναι κατά σειρά η μείωση της φορολογίας, η μείωση της γραφειοκρατίας και η ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης. Είναι ένα ενδιαφέρον εύρημα -αν μάλιστα αναλογιστούμε και το ότι μόνο 2,4% των ερωτηθέντων αναφέρει ως σημαντική για την ανάπτυξη την “αύξηση των δημόσιων δαπανών”.
Στη συνέχεια ζητήσαμε από τους Έλληνες να αξιολογήσουν δώδεκα από τις υπηρεσίες που προσφέρει το κράτος στους πολίτες. Ίσως ήταν αναμενόμενο το ότι έχουν θετική άποψη μόνο για λίγες από αυτές: συγκεκριμένα, αξιολογούν “θετικά” ή “μάλλον θετικά” μόνο τέσσερις. Τη μία από αυτές με μικρή πλειοψηφία θετικών απόψεων (η αστυνομία, με 56% θετικές γνώμες) και άλλες τρεις με πολύ μεγάλες (πάνω από 75%): το gov.gr, την πυροσβεστική και τα ΚΕΠ.
2. Εργασία & Ισότητα
Αυτό το μέρος της έρευνας περιλαμβάνει μια σειρά από ερωτήσεις που χαρτογραφούν τις απόψεις των Ελλήνων για θέματα που αφορούν στην εργασία, την εκπαίδευση και την κατάρτιση.
Από ό,τι φαίνεται και το 2022 η πλειοψηφία των Ελλήνων (58,3%) εξακολουθούν να προτιμούν “μια δουλειά με μέτριο μισθό, μικρές προοπτικές εξέλιξης, αλλά σταθερότητα” από “μια δουλειά με μεγάλες αποδοχές, μεγάλες προοπτικές εξέλιξης, αλλά χωρίς εργασιακή ασφάλεια”. Είναι μια προτίμηση λίγο-πολύ σταθερή τα τελευταία επτά χρόνια.
Αυτή τη φορά, όμως, το 36,4% των ερωτηθέντων δηλώνουν ότι αν μπορούσαν να διαλέξουν δουλειά, θα προτιμούσαν “μισθωτή εργασία στο Δημόσιο” -είναι η δημοφιλέστερη απάντηση για τους ερωτηθέντες και το υψηλότερο ποσοστό προτιμήσεων για εργασία στο Δημόσιο που έχουμε καταγράψει από το 2016, όταν αρχίσαμε να κάνουμε αυτή την ερώτηση (τότε το ποσοστό ήταν 24,4%). Πλέον, μια δουλειά στο Δημόσιο είναι η πρώτη επιλογή για όλες τις ηλικίες των Ελλήνων.
Και, βέβαια, η πλειοψηφία των Ελλήνων (55,4%) εξακολουθούν να πιστεύουν ότι οι πολίτες πρέπει να βγαίνουν στη σύνταξη πριν από τα 60 έτη.
Όσον αφορά το θέμα της συνταξιοδότησης, 1 στους 3 Έλληνες (34%) πιστεύει ότι “η σύνταξή του είναι εξασφαλισμένη” (από 43,1% το 2019). Στους άνω των 65 (για τους οποίους η έννοια της λέξης “εξασφαλισμένη” στην ερώτηση πιθανότατα είναι διαφορετική), το ποσοστό είναι 52%. Είναι αξιοσημείωτο ότι 1 στους 5 συνταξιούχους θεωρεί ότι η σύνταξή του δεν είναι εξασφαλισμένη.
Από τους Έλληνες που εργάζονται, πάντως (μόλις το 47,7% του δείγματος), μόνο οι μισοί (52,2%) δηλώνουν ότι εργάζονται κανονικό 8ωρο. Σχεδόν 1 στους 5 εργαζόμενους εργάζεται με μερική απασχόληση (17,4%) και ένα πολύ υψηλό 29,2% δηλώνουν ότι εργάζονται περισσότερες από οκτώ ώρες την ημέρα.
Και πώς άλλαξε η εργασιακή κατάσταση των Ελλήνων κατά την περίοδο της πανδημίας; Το 39,1% των εργαζομένων δήλωσαν ότι οι συνθήκες εργασίας τους το τελευταίο διάστημα “έχουν χειροτερέψει”.
Το 41,8% των εργαζομένων απάντησαν πως κατά τη διάρκεια της πανδημίας έχουν εργαστεί με τηλεργασία. Μετά το τέλος της πανδημίας, σχεδόν 1 στους 3 εργαζόμενους (37,5%) θα ήθελε να επιστρέψει κανονικά στον χώρο εργασίας του, αλλά 1 στους 4 (23,2%) θα ήθελε “ένα ευέλικτο σύστημα που να συνδυάζει τηλεργασία με παρουσία στον χώρο εργασίας κάποιες ημέρες της εβδομάδας”. Υπάρχει, δε, και ένα 6,9% (που ειδικά στις γυναίκες είναι 7,6% και στους νέους ηλικίας 17-24 είναι 22,2%), που θα προτιμούσε να συνεχίσει να εργάζεται αποκλειστικά με τηλεργασία.
Όλα αυτά, βεβαίως, δεν συνθέτουν ένα εργασιακό περιβάλλον ικανοποιητικό για τους Έλληνες εργαζόμενους. Πράγματι, το 57,9% των Ελλήνων (και το 77,1% των νέων ηλικίας 17-24 και το 71,9% των 25-39) δηλώνουν ότι “θα μετανάστευαν στο εξωτερικό αν έβρισκαν δουλειά με καλύτερες αποδοχές και καλύτερες συνθήκες”. Το 38,1% του γενικού πληθυσμού, μάλιστα, επιλέγουν την απάντηση “σίγουρα ναι”.
Όσον αφορά την παιδεία, σχεδόν οι μισοί Έλληνες απαντούν ότι, αν μπορούσαν να διαλέξουν, θα επέλεγαν την ιδιωτική εκπαίδευση για τα παιδιά τους (48,8% “ναι” και “μάλλον ναι” -έναντι 40,6% το 2019). Στην πραγματικότητα, βέβαια, το ποσοστό των παιδιών που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία στην Ελλάδα είναι μικρότερο του 5%.
Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες Του 2022 – Α’ Μέρος
Ένα άλλο πολύ ενδιαφέρον εύρημα εμφανίστηκε στην ερώτηση για το αν οι ερωτηθέντες θα προτιμούσαν “ένα πτυχίο πανεπιστημίου που οδηγεί σε εργασιακή ανασφάλεια και χαμηλές αποδοχές” ή “ένα πτυχίο τεχνικής σχολής με εξασφαλισμένη εργασία και υψηλότερες αποδοχές”. Παραδόξως, μόλις 18,9% επιλέγουν το πρώτο -έναντι 75,2% που επιλέγουν το δεύτερο, το τεχνικό πτυχίο με εξασφαλισμένη εργασία και υψηλές αποδοχές δηλαδή. Αν και απαντούν έτσι σε αυτή την ερώτηση, στην πράξη οι Έλληνες διαχρονικά κάνουν εντελώς διαφορετικές επιλογές -οι νέοι που επιλέγουν να φοιτήσουν στα πανεπιστήμια είναι σταθερά υπερδιπλάσιοι των νέων που ακολουθούν την τεχνική εκπαίδευση.
Όσον αφορά, δε, τη συμμετοχή ανδρών και γυναικών στην αγορά εργασίας, αλλά και γενικότερα τα θέματα ισότητας, προέκυψαν μερικά ενδιαφέροντα ευρήματα. Περίπου ο μισός πληθυσμός (48,7%), για παράδειγμα, θεωρεί ότι “γυναίκες και άνδρες έχουν τις ίδιες ευκαιρίες απασχόλησης”. Οι απαντήσεις ανδρών (60,7%) και γυναικών (37,2%) σε αυτή την ερώτηση, ωστόσο, ήταν αρκετά διαφορετικές. Αντίστοιχες διαφορές υπήρξαν και σε άλλες ερωτήσεις: το 54,9% των ανδρών πιστεύουν ότι “οι γυναίκες πρέπει να δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην οικογένεια παρά στην καριέρα”, αλλά το ποσοστό των γυναικών που συμφωνούν με αυτό είναι 42,7%.
Πάντως, το 93,4% του πληθυσμού συμφωνούν ότι “η μητέρα και ο πατέρας πρέπει να έχουν ακριβώς τις ίδιες ευθύνες στη φροντίδα των παιδιών”.
3. Πώς ζουν οι Έλληνες
Όπως και το 2019, στο “Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες” του 2022 προσθέσαμε μερικές ερωτήσεις που δεν αποτυπώνουν ακριβώς απόψεις ή πεποιθήσεις, αλλά στοιχεία για την πραγματική καθημερινή ζωή των πολιτών. Κάτι σαν “πώς ζουν οι Έλληνες”, δηλαδή. Από αυτές τις ερωτήσεις προέκυψαν μερικά ενδιαφέροντα ευρήματα. Ενδεικτικά:
8% των Ελλήνων δηλώνουν ότι δεν τρώνε κρέας
76,1% δηλώνουν ότι προσέχουν τη διατροφή τους
62,1% δηλώνουν ότι ασκούνται σωματικά
81,4% δηλώνουν ότι χρησιμοποιούν πιστωτική ή χρεωστική κάρτα
77,2% δηλώνουν ότι βλέπουν τηλεόραση καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά, αλλά
42,5% των νέων ηλικίας 17-24 δηλώνουν ότι δεν βλέπουν τηλεόραση
66,4% δηλώνουν ότι ασχολούνται με τα social media
33,5% καπνίζουν (οι γυναίκες περισσότερο από τους άνδρες -και η ηλικία που καπνίζει περισσότερο είναι οι 25-39)
18,8% πίνουν αλκοόλ καθημερινά ή σχεδόν καθημερινά
57,1% δηλώνουν ότι κάνουν προληπτικές ιατρικές εξετάσεις κάθε χρόνο
15,9% έχουν ληξιπρόθεσμες οφειλές σε λογαριασμούς ΔΕΚΟ
15,7% δηλώνουν ότι παίρνουν κάποιο κοινωνικό επίδομα ή άλλη υλική βοήθεια από το κράτος (από 12,1% το 2019)
65,5% δηλώνουν ότι δεν έχουν πάρει ποτέ τέτοια βοήθεια (από 78,7% το 2019)
33,6% δηλώνουν ότι δεν έχουν διαβάσει κανένα βιβλίο τους τελευταίους 12 μήνες
8,9% δηλώνουν ότι έχουν διαβάσει περισσότερα από 10
53,5% δηλώνουν ότι τους ενδιαφέρει “πολύ” ή “αρκετά” η πολιτική
43% των Ελλήνων δηλώνουν ότι έχουν κατοικίδιο
Από αυτούς που έχουν κατοικίδιο:
66,1% έχουν σκύλο
42% έχουν γάτα
8,3% έχουν πτηνό
3,6% έχουν ψάρι
45,3% από αυτούς που έχουν κατοικίδιο το μάζεψαν από τον δρόμο
36,6% τους το χάρισαν ή το πήραν από άλλη οικογένεια
16,4% το αγόρασαν
11,3% το υιοθέτησαν από καταφύγιο
26,5% δηλώνουν ότι τα τελευταία 2 έτη μπόρεσαν να αποταμιεύσουν χρήματα. Ωστόσο σε άλλη ερώτηση μόνο 14,2% δηλώνουν ότι είναι “σχετικά άνετοι οικονομικά” και οι υπόλοιποι επιλέγουν κατηγορίες από “τα βγάζω πέρα αλλά δεν μπορώ να αποταμιεύσω” (45,1%) μέχρι “τα βγάζω πέρα με πολύ μεγάλες δυσκολίες” (34,2%) και “δεν τα βγάζω πέρα” (5,2%).
26,4% δηλώνουν ότι δεν μπόρεσαν να θερμάνουν επαρκώς την οικία τους τον χειμώνα του 2022. Κι εδώ αξίζει να σταθούμε και στο εξής: λιγότερα από 1 στα 4 νοικοκυριά θερμαίνουν το σπίτι τους με υποδομές που δεν εκλύουν αέρια του θερμοκηπίου –το 60,1% των Ελλήνων θερμαίνουν τα σπίτια τους καίγοντας πετρέλαιο ή φυσικό αέριο.
4. Αξίες & Εμπιστοσύνη
Το 2022 οι Έλληνες θεωρούν σημαντικότερη αξία τη “δικαιοσύνη” (34%), την οποία εξακολουθούν να επιλέγουν περισσότεροι από όσοι επιλέγουν την “ελευθερία” (26,4%), με την αξιοκρατία και την αλληλεγγύη να ακολουθούν. Στις νεότερες ηλικίες, πάντως, ισχύει το ανάποδο.
Εξάλλου, η μεγάλη πλειοψηφία των Ελλήνων θεωρούν καλό πράγμα την “ανταγωνιστικότητα” (76,2%) και τις “μεταρρυθμίσεις” (70,1%), ενώ πλειοψηφικά ποσοστά θεωρούν καλό τον “συμβιβασμό” (53,2%) και τις “αποκρατικοποιήσεις” (47,2% έναντι 41,9%). Αντίθετα, οι περισσότεροι Έλληνες θεωρούν κακά πράγματα τον “συνδικαλισμό”, τις “τράπεζες”, τις “πολυεθνικές” και το “χρηματιστήριο”. Οι απόψεις αυτές παραμένουν σχετικά σταθερές τα τελευταία 7 χρόνια.
Σε μια ερώτηση για διάφορα θέματα αξιών και ποιότητας ζωής στην Ελλάδα, η πλειοψηφία των Ελλήνων απάντησε το 2022 για πρώτη φορά ότι κανένα από αυτά δεν ισχύει ή εφαρμόζεται εδώ. Ούτε “προστατεύονται τα δικαιώματα των μειονοτήτων” (47,8% “λίγο” και “καθόλου”), ούτε οι πολίτες απολαμβάνουν τις ελευθερίες που χαρακτηρίζουν μια δημοκρατία (56,3%), ούτε ζούμε σε ένα ασφαλές περιβάλλον (67,6%), ούτε το δικαστικό μας σύστημα μας αντιμετωπίζει όλους ως ίσους (72,6%) ούτε αναγνωρίζονται και επιβραβεύονται οι άξιοι (80%).
Στη συνέχεια, η έρευνα ζήτησε από τους ερωτηθέντες να αξιολογήσουν οκτώ λέξεις που περιγράφουν διάφορες ιδεολογικές στάσεις. Μόνο για δύο από αυτές η πλειοψηφία των Ελλήνων έχει καλή άποψη: τον “σοσιαλισμό” (53,2%) και τον “φιλελευθερισμό” (52%). Για όλες τις άλλες στάσεις η πλειοψηφία έχει αρνητική άποψη, από τον “νεοφιλευθερισμό” (47,6% αρνητική άποψη) μέχρι τον κομμουνισμό (69,8% αρνητική άποψη). Εδώ υπάρχουν και κάποιες ιστορικές αλλαγές στην τελευταία επταετία: Το 2015 το 52,5% των Ελλήνων θεωρούσαν την “αριστερά” καλό πράγμα -το 2022 το ποσοστό αυτό είναι 32%. Τότε το 40,5% θεωρούσαν τον “ριζοσπαστισμό” καλό πράγμα -το 2022 το αντίστοιχο ποσοστό είναι 19,6%. Το 2018 το 41,1% θεωρούσαν τον “νεοφιλελευθερισμό” καλό πράγμα -το 2022 μόνο το 25% συμφωνεί.
Τέλος, αξίζει να αναφερθούμε και σε μια ερώτηση που ίσως να προσφέρει και μια ερμηνεία για πολλά άλλα ευρήματα του “Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες”. Μια άλλη μεγάλη κοινωνική έρευνα, η “World Values Survey“, που γίνεται περιοδικά σε δεκάδες χώρες του κόσμου, περιλαμβάνει την εξής ερώτηση: “Θα λέγατε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης, ή πρέπει να είναι κανείς ιδιαίτερα προσεκτικός στις συναλλαγές με τους ανθρώπους”; Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα ευρήματα της έρευνας εκείνης, όταν την κάναμε στην Ελλάδα το 2017, ήταν το ότι οι απαντήσεις των Ελλήνων σε αυτή την ερώτηση έμοιαζαν περισσότερο με τις απαντήσεις ερωτηθέντων από χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής, και απείχαν πάρα πολύ από τις απαντήσεις ευρωπαϊκών ή “δυτικών” λαών. Επαναλάβαμε αυτή την ερώτηση με ακριβώς την ίδια διατύπωση και το 2022 στο “Τι Πιστεύουν Οι Έλληνες” για να διαπιστώσουμε αν κάτι έχει αλλάξει και, πράγματι, το αποτέλεσμα επιβεβαιώθηκε: μόνο το 10,1% των Ελλήνων θεωρούν ότι “οι περισσότεροι άνθρωποι είναι άξιοι εμπιστοσύνης”. Κι η ομάδα του πληθυσμού που εμπιστεύεται τους άλλους λιγότερο από όλες; Αυτή που ζει στην Ελλάδα, ανάμεσα στους υπόλοιπους Έλληνες τον περισσότερο καιρό: οι ηλικίας 65+ (4,8%).
