Στο μικροσκόπιο επιστημόνων του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) βρίσκονται οι εξελίξεις στη Σαντορίνη, με ορισμένους εξ αυτών να βρίσκονται στο πεδίο και άλλους, όπως ο αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας Μιχάλης Φουμέλης, να συμβάλουν ενεργά στην παρακολούθηση του φαινομένου με συνεχείς μετρήσεις και καταγραφές από δορυφόρους. Από το τέλος της προηγούμενης κρίσης το 2011-2012, το Εργαστήριο Εφαρμογών της Τηλεπισκόπησης και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφόρησης του Τμήματος Γεωλογίας ΑΠΘ (EO.Lab) σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Μελέτης και Παρακολούθησης Ηφαιστείου Σαντορίνης (ΙΜΠΗΣ) παρακολουθεί συστηματικά τη δραστηριότητα του ηφαιστείου της Σαντορίνης και χρησιμοποιώντας δορυφορικά δεδομένα Copernicus Sentinel-1 έκανε μερικές σημαντικές παρατηρήσεις. Αξιοποιώντας την υπηρεσία SNAPPING (Surface motioN mAPPING) συγκέντρωσε πολύτιμες πληροφορίες, οι οποίες και έδειξαν μετακινήσεις της επιφάνειας στο βόρειο τμήμα της καλδέρας του ηφαιστείου. Μάλιστα, την εγκυρότητα των πληροφοριών αυτών ήρθαν να ενισχύσουν οι μετρήσεις από τοπικά σεισμολογικά δίκτυα και μόνιμους σταθμούς GNSS του ΙΜΠΗΣ, γεγονός που προκάλεσε την κινητοποίηση όχι μόνο των επιστημόνων αλλά της ίδιας της Πολιτείας.
Αξίζει να σημειωθεί πως η υπηρεσία SNAPPING είναι μια υπηρεσία που δημιούργησαν πριν από μερικά χρόνια επιστήμονες του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ, αξιοποιώντας δορυφορικά δεδομένα Ραντάρ από τη δορυφορική αποστολή Copernicus Sentinel-1, για την παρακολούθηση των εδαφικών μετακινήσεων. Η συγκεκριμένη υπηρεσία προσφέρεται μέσω της πλατφόρμας GEP (Geohazards Exploitation Platform) που αποτελεί μία πρωτοβουλία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ). «Χρησιμοποιούμε δορυφορικά δεδομένα Ραντάρ Copernicus και υπολογίζουμε τις εδαφικές μετακινήσεις με ακρίβεια χιλιοστών από το διάστημα» αναφέρει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο Mιχάλης Φουμέλης, αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ, ο οποίος ειδικεύεται στην Τηλεπισκόπηση και στην απεικονιστική γεωδαισία με εφαρμογές στους γεωκινδύνους. Μέλος του EO.Lab στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ αλλά και μέλος του ΙΜΠΗΣ, ο κ. Φουμέλης εξηγεί πως «εδώ και κάποιον καιρό εντοπίσαμε κάποια σημάδια μεταβολής του ηφαιστείου σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση ηρεμίας. Περιμέναμε και τα υπόλοιπα δίκτυα του ΙΜΠΗΣ να επιβεβαιώσουν ότι υπάρχει κάτι και με τη σειρά μας επικοινωνήσαμε με τις αρμόδιες αρχές, ενημερώσαμε και ξεκίνησαν όλα αυτά που βρίσκονται τώρα σε εξέλιξη».
Πώς λειτουργεί η αξιοποίηση των δορυφορικών δεδομένων
«Κάθε φορά που ο δορυφόρος Ραντάρ περνάει πάνω από τη Σαντορίνη, στέλνει ένα σήμα και λαμβάνει πίσω το σήμα επιστροφής. Αυτό περιέχει μέσα την πληροφορία για την απόσταση του δορυφόρου από τη Γη. Με ειδική επεξεργασία -μια τεχνική που ονομάζεται Συμβολομετρία Ραντάρ- μπορούμε να παρακολουθήσουμε τη μεταβολή αυτής της απόστασης Γης-δορυφόρου με τον χρόνο. Δεν είναι απλή διαδικασία, είναι αρκετά περίπλοκη τεχνική που εμπλέκει εξελιγμένους αλγόριθμους» σημειώνει ο επιστήμονας, εξηγώντας τη λειτουργία της υπηρεσίας SNAPPING που διατίθεται μέσω της πλατφόρμας GEP.
«Περνάει ο δορυφόρος, συλλέγει τις εικόνες, προχωράμε στην επεξεργασία τους, μετράμε την απόσταση Γης-δορυφόρου, τη συγκρίνουμε με την προηγούμενη μέτρηση βλέποντας σταδιακά αν υπάρχει και πότε ακριβώς λαμβάνει χώρα κάποια μεταβολή, αν δηλαδή δεν υπάρχει μετακίνηση, ή αν έχει μετακινηθεί προς τα πάνω ή κάτω η επιφάνεια της Γης. Οπότε, το τελευταίο χρονικό διάστημα διαπιστώναμε ότι υπήρχε μια σταδιακή ανύψωση του ηφαιστείου» επισημαίνει ο κ. Φουμέλης. «Το είδαμε και με γειδαιτικό δίκτυο GNSS, το επιβεβαιώσαμε, ακολούθησε και η σεισμικότητα, οπότε τα λάβαμε όλα υπόψη και είδαμε και πώς εξελίσσεται το φαινόμενο· γιατί υπάρχουν και περιπτώσεις στις οποίες μπορεί να γίνουν κάποιες μικρο-μετακινήσεις και μετά να επανέλθει πολύ γρήγορα σε κατάσταση ηρεμίας το ηφαίστειο» επισημαίνει και διευκρινίζει: «Δεν είναι ότι με το που θα δεις κάτι πρέπει να ενημερώσεις, οπότε όταν είχαμε κοινή εικόνα από το σύνολο των ενόργανων μετρήσεων ότι κάτι συμβαίνει, τότε και το ΙΜΠΗΣ πήρε απόφαση και ενημέρωσε και τις υπόλοιπες αρχές, όπως και όφειλε».
Το 2011 είχε καταγραφεί ανάλογη δραστηριότητα στην καλδέρα, διάρκειας 14 μηνών και, όπως λέει ο κ. Φουμέλης: «Εκεί πάλι καταγράψαμε εδαφικές μετακινήσεις από τους δορυφόρους, υπήρχε σεισμικότητα και οι ενόργανες μετρήσεις έδειχναν ότι υπάρχει ακριβώς το ίδιο φαινόμενο σε εξέλιξη. Τότε έφτασε η παραμόρφωση σε κάποιο όριο, το οποίο διήρκεσε 14 μήνες -δηλαδή δεν είναι κάτι που γίνεται μέσα σε δύο μέρες και σταματάει- και στο τέλος χωρίς να ακολουθήσει έκρηξη του ηφαιστείου σταμάτησε η δραστηριότητα, και επανήλθε σταδιακά στην κατάσταση ηρεμίας».
«Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό το φαινόμενο»
Ο ίδιος δεν περίμενε ότι θα δώσει ξανά τέτοια σημάδια, τόσο σύντομα, το ηφαίστειο, το οποίο σε κάθε περίπτωση «παραμένει ένα από τα πιο ενεργά ηφαίστεια στην Ευρώπη», όπως λέει. «Το ηφαίστειο έχει ενεργοποιηθεί πάρα πολλές φορές στους ιστορικούς χρόνους, υπάρχουν καταγραφές για ατμίδες, για εκρήξεις, για ακροές λάβας κλπ, αλλά δεν είχαμε παλιά ούτε ενόργανες μετρήσεις της εδαφικής παραμόρφωσης από τα δορυφορικά δεδομένα, ούτε από τα GNSS. Αυτά τα έχουμε μόνο από τις δύο τελευταίες δραστηριοποιήσεις, το 2011 και τώρα, οπότε καταλαβαίνετε ότι δεν ξέρουμε ακριβώς σε ποιο σημείο το ηφαίστειο δύναται να εκραγεί. Απλώς παρακολουθούμε την εξέλιξη του φαινομένου. Μπορεί να ακολουθήσουν ακόμα μεγαλύτερες μετακινήσεις απ’ ό,τι το 2011 και να σταματήσει ή μπορεί κάποια στιγμή να εκραγεί, αυτό δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε με σαφήνεια».
Μπορεί η χρονική διάρκεια του φαινομένου να είναι τόσο εκτεταμένη όσο και το 2011; «Σαφώς και μπορεί. Είναι κάτι που δεν γίνεται μέσα σε μια εβδομάδα, άρχισε να δομείται εδώ και κάποιους μήνες, οπότε είμαστε ήδη σε μια φάση που έχει περάσει ένα χρονικό διάστημα από την έναρξη του φαινομένου και λογικά δεν θα σταματήσει τόσο απότομα, δηλαδή θα διαρκέσει κάποιο χρονικό διάστημα και θα αρχίσει να επανέρχεται σταδιακά στην κατάσταση ηρεμίας. Υπάρχει και το ενδεχόμενο -δεν μπορεί να το απορρίψει κανένας- να συνεχιστεί η παραμόρφωση και η σεισμικότητα και κάποια στιγμή να οδηγηθούμε σε κάποια έκρηξη. Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτό, να ξέρουμε ότι υπάρχει η Πολιτεία από πίσω, υπάρχουν οι επιστήμονες από πίσω, δεν μπορούμε να σταματήσουμε τις δραστηριότητές μας για όσους μήνες το ηφαίστειο έχει μια κάποια έξαρση. Και ακόμα και να γίνει και κάποια έκρηξη, αυτό δεν σημαίνει ότι θα φτάσουμε σε καταστροφικές εκρήξεις, μπορεί να γίνει και μια έκρηξη που να είναι ένα μικρό ξέσπασμα του ηφαιστείου, και να σταματήσει εκεί» εξηγεί ενδελεχώς ο κ. Φουμέλης.
Θεωρεί, δε, πως όλες οι πληροφορίες που συλλέγονται τώρα είναι πολύ σημαντικές και θα τις αξιοποιήσουν οι επιστήμονες και στο μέλλον. «Αυτά που καταγράφουμε τώρα είναι πολύτιμες πληροφορίες για την επιστημονική κοινότητα γιατί μας δίνουν την δυνατότητα να μάθουμε πώς συμπεριφέρεται το ηφαίστειο, δηλαδή ποια τα όρια παραμόρφωσής του, πόσο γρήγορα εξελίσσεται μια διέγερση και πόσο χρόνο χρειάζεται για να επανέλθει στην κατάσταση ηρεμίας» καταλήγει, στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο κ. Φουμέλης.
