Τα πιο πρόσφατα στοιχεία για την ισότητα των φύλων σε έρευνα και καινοτομία στην Ευρώπη παρουσιάζονται στην έκδοση ”She Figures 2021”. H εμβληματική έκθεση “She Figures” δημοσιεύεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή από το 2003 κάθε τρία έτη. Τα αποτελέσματα για την Ελλάδα, συλλέγονται από το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ) που αποτελεί και τον στατιστικό εκπρόσωπο της χώρας.
Τα δεδομένα της έκθεσης ακολουθούν το «χρονολογικό ταξίδι» των γυναικών από την αποφοίτηση από διδακτορικές σπουδές έως τη συμμετοχή στην αγορά εργασίας και την απόκτηση θέσεων λήψης αποφάσεων, διερευνώντας παράλληλα τις διαφορές στις συνθήκες εργασίας γυναικών και ανδρών στους τομείς έρευνας και καινοτομίας.
Σύμφωνα με την έκθεση, κατά μέσο όρο, το ποσοστό γυναικών σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο μεταξύ των φοιτητών (54%) και των αποφοίτων (59%) υπερβαίνει αυτό των ανδρών και υπάρχει σχεδόν ισόρροπη εκπροσώπηση των φύλων σε διδακτορικό επίπεδο (48%). Ωστόσο, υπάρχουν ακόμα διαφορές μεταξύ των τομέων σπουδών. Για παράδειγμα, οι γυναίκες εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το ένα τέταρτο (22%) των κατόχων διδακτορικού διπλώματος στον τομέα των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ), ενώ αντιπροσωπεύουν τουλάχιστον το 60% στους τομείς της υγείας και πρόνοιας και της εκπαίδευσης (60% και 67% αντίστοιχα) στην ΕΕ.
Στην Ελλάδα, οι γυναίκες αντιπροσωπεύουν το 22,8% των αυτοαπασχολούμενων επαγγελματιών στους τομείς Επιστήμης και Μηχανικής (Science & Engineering) και ΤΠΕ. Το ποσοστό αυτό είναι χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (24,9%), και η Ελλάδα κατέχει τη 12η θέση ανάμεσα σε 24 κράτη-μέλη της ΕΕ και συνδεδεμένες χώρες στις οποίες υπήρχαν διαθέσιμα αντίστοιχα στοιχεία.
Όσον αφορά τη συμμετοχή των γυναικών στις διάφορες βαθμίδες της ακαδημαϊκής ιεραρχίας καθώς και τη συμμετοχή τους στα όργανα διοίκησης των Πανεπιστημίων, το ποσοστό των γυναικών που βρίσκεται σε ανώτατες θέσεις (Καθηγήτριες – Βαθμίδα A) είναι κάτω από τον μέσο ευρωπαϊκό όρο. Συγκεκριμένα, το 2018, στην Ελλάδα το 22,3% των γυναικών κατείχε θέσεις Βαθμίδας Α, σε σύγκριση με 26,2% στην ΕΕ. Αξίζει να σημειωθεί ωστόσο, ότι από το 2013 έως το 2018 σημειώθηκε πρόοδος προς την αύξηση της εκπροσώπησης των γυναικών σε ανώτατες ακαδημαϊκές θέσεις, κατά περίπου 2,5%.
Πολύ χαμηλή είναι η εκπροσώπηση των γυναικών στα όργανα διοίκησης της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και της έρευνας στην Ελλάδα, με μόλις 19,64% των μελών και 11,43% των επικεφαλής να είναι γυναίκες. Και οι δύο δείκτες είναι κάτω του μέσου όρου της ΕΕ (31,1% για τα μέλη και 24,5% για τους επικεφαλής).
Ομοίως, οι γυναίκες υπο-εκπροσωπούνται μεταξύ των εφευρετών (σε αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας). Την περίοδο 2015-2018, η αναλογία γυναικών εφευρετών προς άνδρες σε ευρωπαϊκό επίπεδο ήταν 0,12. Ο δείκτης υποδηλώνει ότι για κάθε 100 αιτήσεις διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας που κατατέθηκαν από άνδρες αντιστοιχούν μόνο 12 αιτήσεις από γυναίκες. Η αναλογία γυναικών εφευρετών προς άνδρες στην Ελλάδα ήταν οριακά υψηλότερη από ό,τι σε ευρωπαϊκό επίπεδο, με την αναλογία να είναι 0,16 την περίοδο 2015-2018.
Σύμφωνα με ειδική έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της προετοιμασίας της έκδοσης “She Figures 2021”, το 2020 το 73,9% των Ανώτατων Εκπαιδευτικών Ιδρυμάτων και το 36,1% των Ερευνητικών Οργανισμών στην Ελλάδα αναφέρουν στις ιστοσελίδες τους μέτρα και δράσεις ενίσχυσης για την ισότητα των φύλων. Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι η Ελλάδα δεν επιβάλλει επίσημα νομοθετικές ρυθμίσεις σχετικά με την ισότητα των φύλων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα (ΑΕΙ) και τα Ερευνητικά Κέντρα της χώρας, σύμφωνα με όσα προβλέπει το Σχέδιο για την Ισότητα των Φύλων (ERAC SWG GRI, 2021). Τα σχέδια ισότητας φύλων (Gender Equality Plan, GEP) αποτελούν πλέον υποχρέωση για τους φορείς που επιδιώκουν τη συμμετοχή στο μεγάλο χρηματοδοτικό πρόγραμμα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ορίζοντας Ευρώπη.
Συμπερασματικά, η έκδοση “She Figures 2021” καταδεικνύει την ανάγκη να ληφθούν περαιτέρω μέτρα για τη βελτίωση και τη μείωση του χάσματος μεταξύ των φύλων στη λήψη αποφάσεων και στις ηγετικές θέσεις στην έρευνα και την καινοτομία.
H συμβολή του ΕΚΤ σε θέματα ισότητας των φύλων
Το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και Ηλεκτρονικού Περιεχομένου (ΕΚΤ), υποστηρίζει ενεργά, με σειρά δραστηριοτήτων και δράσεων, τον στόχο της ισότιμης συμμετοχής των γυναικών στο σύστημα έρευνας και καινοτομίας. Σε στατιστικό επίπεδο, ως Εθνική Αρχή του Ελληνικού Στατιστικού Συστήματος, παρακολουθεί και καταγράφει σε ετήσια βάση τη θέση των γυναικών σε δραστηριότητες Έρευνας και Ανάπτυξης.
Στο πλαίσιο αυτό, το ΕΚΤ αποτελεί και τον στατιστικό εκπρόσωπο της χώρας για την εμβληματική έκδοση της ΕΕ «She Figures», συμβάλλοντας στη διαμόρφωση των νέων εκδόσεων, συμπεριλαμβανομένης και της πιο πρόσφατης έκδοσης (2021), ενσωματώνοντας τα δεδομένα για τη συμμετοχή των γυναικών στους τομείς της έρευνας, ανάπτυξης και καινοτομίας σε εθνικό επίπεδο.
